Erasmus programı hareketliliğinin Türkiye üniversitelerindeki mekânsal ve dönemsel analizi

Abstract

Erasmus, Avrupa Birliği tarafından finanse edilen, öğrencilerin/akademisyenlerin sınırlı bir süre boyunca yurt dışında yaşamalarına imkân sağlayan ve kaynak ülkeye geri dönüşün zorunlu olduğu bir eğitim programıdır. Aynı zamanda bu program, sadece yükseköğretim alanıyla sınırlı kalmayıp, giderek küreselleşmenin bir parçası haline gelen, küresel bilgi, ekonomik ve kültürel değişim ağlarını da içermektedir. Türkiye gibi AB üyesi olmayan ancak uluslararasılaşma hedefi olan bir ülke için önemli fırsatlar sağlayan Erasmus Programı'na olan talep ve katılım yıllar içinde artmış olsa da üniversitelerin söz konusu hareketlilikten yararlanma durumlarında zamansal ve mekânsal bağlamda önemli farklılıklar söz konusudur. Buradan yola çıkarak hazırlanan bu tezde, Erasmus hareketliliğinin genel paternini belirlemek amacıyla program ülkelerinde hareketliliğin mekânsal ve dönemsel dağılımı (2004-2019) incelenmiş ve Türkiye'nin hareketlilikteki konumu ortaya konulmuştur. Ayrıca Türkiye'de Erasmus Programı'na kayıtlı üniversiteler bağlamında hareketliliğin mekânsal ve dönemsel dağılımı da analiz edilmiştir. Hem program ülkeleri hem de Türkiye bağlamında hareketliliğin genel paterni belirlendikten sonra ülkelerin ve üniversitelerin hareketliliğe katılımlarında etkili olan faktörlere odaklanılmıştır. Çeşitli istatistiksel yöntemlerin (Sosyal Ağ Analizi, Spearman Korelasyon, ANOM) kullanıldığı bu tezde ülkelerin (GSYİH, öğrenci sayısı, ülkelerdeki üniversitelerin niteliği vb.) ve üniversitelerin (verilen hibe miktarı, doktoralı öğrenci sayısı vb.) belirleyici özellikleri ile hareketliliğe katılım arasındaki ilişkiselliğe yönelik önemli bulgular tespit edilmiştir. Buna göre daha yüksek ekonomik kalkınma seviyesine, öğrenci/akademisyen sayısına ve kaliteli eğitim kaynaklarına sahip ülkeler daha fazla öğrenci çekmektedir. Söz konusu bu kriterlerin personel hareketliliğine olan etkisi ise daha düşüktür. Bu durum, personel hareketliliğinin öğrenci hareketliliğinden farklı bir dinamik taşıdığını ve daha bireysel motivasyonlarla gerçekleştirildiğini göstermektedir. Bu tezde ayrıca, Türkiye'deki lisansüstü öğrencilerin ve akademisyenlerin Erasmus Programı'na katılma motivasyonları, beklentileri ve deneyimleri hareketlilik öncesi ve sonrası aşamalar dikkate alınarak incelenmiştir. Bu doğrultuda, öğrencilere, akademisyenlere ve Erasmus Koordinatörlerine anketler uygulanmış ve elde edilen veriler Çoklu Uyum Analizi (MCA) kullanılarak analiz edilmiştir. Analiz sonuçları öğrencilerin hareketlilik eğilimlerinin ya da yurt dışına yerleşme kararlarının kümülatif bir süreç olduğunu ortaya koymaktadır. Buna göre programın, daha önce yurt dışına çıkmış ve programdan birden fazla kez yararlanmış kişilerin tekrar bir hareketliliğe katılmasını ya da yurt dışına yerleşme eğilimlerini etkilediği görülmektedir. Bu sonuçlar, Erasmus Programı'nın tek seferlik bir hareketlilikten ziyade, göç olgusunun bir parçası olduğunu desteklemektedir. Aynı zamanda katılımcıların betimleyici özelliklerinin (sosyo-ekonomik, cinsiyet, yaş, unvan vb.) hareketliliğe olan katılımda etkili faktörler olduğuna yönelik bulgular ortaya konulmuştur. Anket sonuçlarına göre ailelerinin sosyo-ekonomik durumu, aylık geliri ve eğitim düzeyi yüksek olan öğrencilerin yurt dışına yerleşme eğilimleri daha yüksek iken, Erasmus'a katılma sebepleri ve gidilen ülke tercihleri de farklılık göstermektedir. Yine program, katılımcıların dil yeteneklerini geliştirmesinin yanında kültürel zenginleşme, Avrupa kimliğini güçlendirme, kültürlerarası farkındalık, akademik bakış açısı geliştirme gibi beşerî sermayelerine de önemli katkılar sağlamaktadır.

Erasmus is an education program funded by the European Union that allows students/academics to live abroad for a limited period and requires their return to the home country. Moreover, this program goes beyond higher education and encompasses global networks of knowledge, economic, and cultural exchanges that have become part of globalization. Although the demand and participation in the Erasmus Program have increased over the years, especially in countries like Turkey, which are not members of the EU but have an aspiration for internationalization, there are significant temporal and spatial variations in how universities benefit from this mobility. Based on these observations, this thesis aims to examine the spatial and temporal distribution of mobility in program countries (2004-2019) to determine the general pattern of Erasmus mobility and highlight Turkey's position in this mobility. Additionally, the spatial and temporal distribution of mobility within the context of universities registered in the Erasmus Program in Turkey is analyzed. After determining the general pattern of mobility in both program countries and Turkey, the focus shifts to the factors influencing countries' and universities' participation in mobility. Significant findings regarding the relationship between determinative characteristics of countries (GDP, student population, quality of universities, etc.) and universities (amount of grant received, number of doctoral students, etc.) and their participation in mobility are identified using various statistical methods such as Social Network Analysis, Spearman Correlation, and ANOM. It is observed that countries with higher levels of economic development, a larger number of students/academics, and quality educational resources attract more students. However, the impact of these criteria on staff mobility is lower, indicating that staff mobility operates under different dynamics and is driven by more individual motivations. Furthermore, this thesis examines the motivations, expectations, and experiences of graduate students and academics in Turkey participating in the Erasmus Program, considering pre- and post-mobility stages. Surveys were conducted with students, academics, and Erasmus Coordinators, and the data obtained were analyzed using Multiple Correspondence Analysis (MCA). The analysis results demonstrate that students' mobility tendencies or decisions to settle abroad are cumulative processes. It is observed that the program influences participants who have previously traveled abroad or benefited from the program multiple times to participate in further mobility or have a tendency to settle abroad. These results support the notion that the Erasmus Program is part of the phenomenon of migration rather than a one-time mobility. The study also reveals that participants' descriptive characteristics (socio-economic status, gender, age, academic title, etc.) are influential factors in their participation in mobility. According to the survey results, students with higher socio-economic status, monthly income, and education level have a higher tendency to settle abroad, while their reasons for participating in Erasmus and country preferences differ. Moreover, the program contributes significantly to participants' human capital, including cultural enrichment, strengthening of European identity, intercultural awareness, and development of academic perspectives, alongside improving their language skills.