Ekmeklik buğdayın (T. aestivum L.) tane verimi ve bazı kalite özelliklerinde genotip x çevre etkileşimlerinin belirlenmesi

Abstract

Bu çalışma, 2 yıl süreyle (2012-2013 ve 2013-2014 yetiştirme sezonları) Orta Anadolu Bölgesi'nin 3 ilinde (Konya, Ankara ve Eskişehir) kurak şartlarda 20 ekmeklik buğday genotipi (5 standart çeşit + 15 ileri hat) kullanılarak yürütülmüştür. Denemede tane verimi (TV) ve 9 kalite özelliği (protein oranı (PO), glüten oranı (GO), hektolitre ağırlığı (HA), bin tane ağırlığı (BTA), Zeleny sedimantasyon değeri (ZSD), tane sertliği (TS), farinograf gelişim süresi (FGS), farinograf stabilite süresi (FSS) ve farinograf yumuşama derecesi (FYD)) incelenmiş olup genotip (G) ve çevre (Ç) ana etkileri ile genotip x çevre etkileşimlerinin (GÇE) önemlilik düzeyleri belirlenmiştir. Aynı zamanda genotiplerin stabilite düzeylerini ölçmek için 20 stabilite yöntemi (özellik ortalaması + 8 parametrik + 8 parametrik olmayan + 3 çok değişkenli) kullanılmıştır. İlave olarak, denemede incelenen tüm özellikler arasındaki ilişkiler, korelasyon analizi ile tespit edilmiştir. Denemede kullanılan 20 stabilite yönteminden sadece 10 tanesinin (özellik ortalaması + 4 parametrik yöntem (regresyon katsayısı ( ), regresyondan sapmalar kareler ortalaması ( ), varyasyon katsayısı ( ) ve üstünlük ölçütü ( )) + 4 parametrik olmayan yöntem (en üst sıra (TOP), sıra ortalaması (RM), sıranın standart sapması (SDR) ve sıra-toplam (RS)) + 2 çok değişkenli yöntem (Pattern Analizi ve GGE-Biplot)) dinamik stabil genotiplerin belirlenmesine uygun olduğu tespit edilmiştir. Denemede yer alan H2, H3, H4, H7 ve H9 kodlu hatlar, hem unda (fiziko-kimyasal) kalite özellikleri (PO, GO ve ZSD) ve hem de hamurun reolojik özellikleri (FGS, FSS ve FYD) yönüyle ön plana çıkmışlardır. Denemede yer alan Ç1 (Gerek-79), Ç4 (Müfitbey) ve Ç5 (Bayraktar-2000) kodlu standart çeşitler ise TV ve verim unsurları (BTA ve HA) yönüyle ön plana çıkmışlardır. Genel olarak değerlendirildiğinde, verim özellikleri (TV, BTA ve HA) ile fiziko-kimyasal kalitesi özellikleri (PO, GO ve ZSD) arasında negatif önemli korelasyonlar tespit edilmiştir.

In this study, 20 bread wheat genotypes (5 checks + 15 advanced lines) were tested under the rain-fed conditions of three provinces (Konya, Ankara and Eskişehir) from the Central Anatolian Region, during the two cropping seasons (2012- 2013 and 2013-2014). In the experiment, genotype and environment main effects and genotype x environment interactions were statistically significant for grain yield (GY) and 9 quality traits observed (protein content (PC), gluten content (GC), test weight (TW), thousand kernel weight (TKW), Zeleny sedimentation value (ZSV), grain hardness (GH), farinograph development time (FDT), stability time (FST) and degree of softening (FDS)). Meanwhile, 20 stability statistics (mean of trait of interest + 4 parametric + 4 non-parametric + 3 multi-variate methods) were used for determining stability levels of genotypes studied. In addition, correlation analysis was conducted to estimate relationships between traits observed. Out of 20 stability statistics evaluated, merely 10 (mean of trait of interest + 4 parametric (regression coefficient ( ), its deviation mean square ( ), coefficient of variation ( ) and superiority measure ( )) + 4 non-parametric (TOP, rank mean (RM), its standard deviation (SDR) and rank-sum (RS)) + 2 multi-variate (Pattern Analysis and GGE-Biplot)) were determined to be suitable for detecting dynamic stable genotypes. The advanced lines coded H2, H3, H4, H7 and H9 were the most promising ones due to the fact that they had both superior physicochemical quality traits (PC, GC and ZSV) and dough rheological properties (FDT, FST and FDS). The checks coded Ç1 (Gerek-79), Ç4 (Müfitbey) and Ç5 (Bayraktar-2000) were the highest yielders due to the fact that they had both superior GYs and yield components (TW and TKW). Finally, GY and yield components (TW and TKW) were negatively significantly correlated with physicochemical quality traits (PC, GC and ZSV).