Muson dolaşımının Doğu Akdeniz ve Türkiye yaz sıcaklıklarına etkileri

Abstract

Akdeniz ikliminde yer alan Türkiye, yaz mevsimi sıcaklıklarının alansal dağılış özellikleri bakımından hassas bir noktada bulunur. Bu çalışmanın amacı, Türkiye'nin yaz mevsimi sıcaklıklarının alansal ve zamansal dağılış desenlerini anlamak, hava sıcaklıkları ve ravinsonde ölçümlerindeki değişkenliği, yaz günü ve tropikal gün sayılarını belirlemek, 2010 yazındaki ekstrem koşulları sinoptik açıdan incelemeye çalışmak ve Türkiye yaz sıcaklıklarının muson dolaşımı ile ilişkisini incelemektir. Akdeniz havzasının yaz iklim koşulları, genel olarak fiziksel ve coğrafi etmenlerin kontrolünde, enlem, boylam, orografi, kara-deniz etkileşimi ve en önemlisi genel atmosfer dolaşımına bağlı olarak belirlenir. Akdeniz havzasının genel yaz iklim özelliklerini anlamak için reanaliz verilerinden yararlanılmıştır. Reanaliz verilerine göre, Akdeniz havzasının doğusu yaz mevsiminde (Haziran-Temmuz-Ağustos-Eylül (HTAE)) daha çok Azorlar antisiklonu ve muson dolaşımının, batısı ve merkezi bölümleri ise Azorlar antisiklonu ve Atlantik kaynaklı dolaşımın etkisi altında kalır. Doğu Akdeniz havzası ve Türkiye'de yaz mevsimi iklimi çoğunlukla Azorlar yüksek basıncı ve muson dolaşımının uzantısı olan Basra alçak basıncı tarafından kontrol edilir. Kuvvetli ve zayıf muson yıllarında Akdeniz havzası atmosfer dolaşımında önemli farklılıklar vardır. Türkiye'de hava sıcaklıkları, HTAE aylarında Azor yüksek basıncı ve özellikle Türkiye'nin güneydoğusu ve doğusunda muson dolaşımının uzantısı alan Basra alçak basıncının etkisindedir. Türkiye'de yaz ortalama, minimum ve maksimum sıcaklıklarında istatistiksel olarak anlamlı artış eğilimleri egemendir. Hava sıcaklıklarındaki artış eğilimleri Marmara, Ege, Akdeniz Bölgeleri ile Doğu Karadeniz'de belirgindir. Tropikal gün ve yaz günü sayıları, 1970-2006 döneminde istatistiksel olarak anlamlı artış eğilimleri gösterir. Doğu Avrupa üzerindeki ekstrem hava anomalileri, Türkiye'nin kuzey kıyılarında yüksek sıcaklık anomalilerine neden olmuştur. 2010 yaz mevsiminde, özellikle Türkiye'nin kuzeyi ve kuzeydoğusunda yaz günü ve tropikal gün sayılarında artış eğilimi görülür. 2010 yazında, Ortadoğu, İran, Kafkaslar, Doğu Avrupa ve Türkiye'nin Karadeniz kıyıları büyük sıcak hava dalgasından etkilenmiştir.