Edebi metnin yorumunda algı ve anlama bağlı öznel yaklaşım sorunu: Türk şiirinde metafor örneği

Abstract

Edebiyat, dil ve anlatım eğitiminin hem dil hem estetik boyutu içerdiği düşüncesinden hareketle bu araştırma öznelliğin, estetik sözel malzemeyi önce algılamada, sonra, anlama ve yorumlamadaki görünümünü bilişsel ve dilbilimsel olarak betimlemeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla araştırmada aşağıdaki soruların cevapları aranmıştır. 1. Edebî metnin semantik yapısını oluşturan metaforlar bilişsel bir algı sürecine bağlı olarak ölçülebilir mi? Bu ölçme imgeden metafora giden sürecin betimlenmesinde anlamlı bir ilişki ortaya koyabilir mi? 2. Şiirsel metaforlar imgelem, somutluk ve anlamlılık değişkenlerine verilecek değerlere göre ölçüldüğünde hangi değişkenler arasında anlamlı bir ilişki ortaya çıkar? Bu ilişki metaforları, algı boyutunda, öznelliklerarası ortak bir tematik anlam ekseni veya merkezine konumlandırmaya imkan tanıyabilir mi? 3. Okur (öğrenci) öznelliği bilişsel olarak, şiirsel metaforlar için oluşturulacak çağrışım seti modeliyle betimlendiğinde metaforlara verilecek çağrışım seti verileri ortak veya semantik yakınlık içeren bir tematik anlam eksenine konumlandırılabilir mi? 4. Şiirsel imgelerin bellekteki kodlanışında estetik beğeniye dayalı hangi öznel sebepler olabilir? 5. Estetik algı ve imgenin anlamlandırılması konusunda belli bir eğitime tabi tutulan alımlayıcının edebî metin karşısındaki tutumu ve yaklaşımı (yorumu) nasıl değişmektedir? 6. Metni yaratan yazar, dönem ve metnin özelliklerine bağlı nedenleri içeren belirli bir eğitim sürecine tabi tutulan öğrencinin (okur) bir şiirsel metne yaklaşımında sanatsal alımlamasının yetkinleşmesi açısından dilsel boyutta nasıl bir değişim gözlenir? Edebi metinlerin estetik değer taşıyan en küçük söz birimi imgeler (metaforlar)dır. Edebi metne dair öznelliğin, önce, algı boyutundaki görünümünü betimleyebilmek amacıyla 1930-2000 arasındaki 26 şairin şiirlerinden çıkarılan 5048 şiirsel imge içinden seçilen 101 imgenin, somutluk, anlamlılık, imgelem ve çağrışım seti faktörlerine göre değerlendirildiği Bağlam Dışı Şiirsel İmgelem Normları Uygulaması yapılmıştır. Bu uygulamaya yönelik metaforlardan oluşan sözel malzeme 26 şairin ulaşılabilen tüm şiirleri tek tek taranmak suretiyle oluşturulmuştur. Daha çok şairlerin toplu şiirlerinin basılı örneklerine ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu uygulamayı destekleyecek şekilde, ayrıca, estetik duygunun bilişsel boyutundaki Bilişsel Öznellik Faktörlerini betimlemek amacıyla, Bağlam Dışı Şiirsel İmgelem Normlarının Ölçülmesi uygulamasına katılan öğrencilerden iki ayrı guruba bellek testi uygulanmıştır. Öznelliğin anlama ve yorumlamadaki dilsel görünümünü betimleyebilmek amacıyla Öznel Yaklaşımı Desteklenmesine Yönelik Deneysel bir uygulama gerçekleştirilmiştir. Öğrenci (okur) öznelliğinin yorumlama düzeyinde betimlenmesine yönelik bu uygulamanın, yanında sanatçı (yazar) öznelliğinin şiirsel metne yansıyan yönünü betimlemeye yönelik olarak ise, 5048 şiirsel imgenin sıklık analizi yapılmıştır.

In review of the idea that literature, language and expression training include both language and esthetic dimension, this research; aims to describe the appearance of the subjectivity of the aesthetic verbal material, first in comprehension, than in reviewing, as cognitive and linguistic. For this purpose, the research has been sought for answers to the following questions: 1. Can ‘metaphors that make up the semantic structure of the literary text’ be measured, depending on the cognitive perception processes? Can this measurement demonstrate a significant relationship, in delineating the process en route from the imagery to the metaphor? 2. In which variables we see a significant relationship, when poetic metaphors, measured by the value to be given to imagination, concreteness, and meaningfulness? Can this relationship enable metaphors positioning towards a ‘common thematic meaning axis’ or the center, between subjectivities, in perception dimension? 3. When identified with association set model to be formed for poetic metaphors, can reader (student) subjectivity; as cognitive; ‘associations set data’ to be given to the metaphors, be positioned towards ‘meaning axis’ that includes a common or semantical closeness? 4. Which subjective reasons we could list for the coding of the poetic imagery in memory, depending on the aesthetic liking? 5. How a receptive, whom exposed to a certain training change his or her attitude and approach (interpretation) towards a literary text in concept of conceptualizing the aesthetic perception and imagery? 6. What kind of a transformation is observed in literary dimension, of a student (reader) whom exposed to a certain training in terms of being component to artistic receptive, his/her approach towards poetic text, or an author creating the text, including the reasons depending on the period and the text? The smallest word unit of the literary texts, bearing aesthetic value, are the imagery (metaphors). ‘Poetic Imagery Norms Application Outside the Context’ application is applied, depending on the concreteness, relevance, imagination and association sets of factors of 101 imagery picked up from 5048 poetic imagery drawn from the poems of 26 poets between the years of 1930 and 2000, first in order to describe the appearance of the perception of size of ‘the subjectivity about the literary text’. The material, consists of verbal metaphor for this application, is formed by scanning all accessible poems of the 26 poets one by one. Moreover, the study tried to reach the printed samples of poems of the poets in collective. Furthermore, in order to delineate the Cognitive Subjectivity Factors in cognitive dimensions of the aesthetic feeling, in a way to support this practice; a memory test has been applied to two groups consist of the students whom attended the practice of the measurement of the poetic imagery norms outside the context. In order to delineate the linguistic appearance in understanding and interpreting of the subjectivity, an experimental practice has been executed in terms of supporting the subjective approach. Besides this practice that aims to delineate student (reader) subjectivity in level of interpretation, a frequency analysis of 5048 poetic imagery has been conducted in order to delineate the aspects of the artist (writer) subjectivity, reflected towards poetic text.