Üsküdar tekkeleri örneğinde devlet tekke ilişkileri

Abstract

Üsküdar tekkeleri üzerine hazırladığımız bu tez arşiv belgelerine dayanmaktadır. Ada parsel numarası gibi tapu kayıtları ile yerleri tespit edilmiş, vakfiyeleri ortaya çıkarılmış, şeyh tayini, imar, ihya ve iaşe gibi temel ihtiyaçlarını teminde devlet ile ilişki biçimleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu bir tekkeler kataloğu çalışması değildir. Osmanlı içtima hayatında işgal ettiği vaz geçilmez bir role sahip olan tekkeler hakkında her iki aşırı uçta bulunan romantik söylemin uzağında kalarak, nesnel, eleştirel bir göz ile olaya yaklaşılmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda her biri adeta kar amacı gütmeyen küçük çaplı işletme gibi organize edilmiş olan tekkeler idari, iktisadi, mimari ve ictimai açıdan ele alınmış, devlet ile çok yönlü ilişkileri üzerine -Üsküdar tekkeleri özelinde- genel geçer hükümlere ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu kapsam da tekkelerin en mühim meselesi olan şeyh tayini bahsi üzerine bir tipoloji denemesi yapılmış, özellikle son dönemde liyakatsizlik ile itham edilen şeyhler hakkında otobiyografileri üzerinden bir değerlendirmeye varılmıştır. Devlet ile vatandaşı arasında çift yönlü iletişimin merkezinde yer alan, temsil ettiği maddi-manevi otoriteden ötürü nerede ise alternatifsiz bir müessese olan tekkeler Osmanlı idarecilerince ihtiyaçlarını bigane kalınmayarak daima desteklenmiş, bu desteğin karşılığı olarak bir süre sonra -farkları baki kalmak kaydıyla- kamu özel teşebbüsü hüviyetine bürünmüşlerdir.

The thesis written on Uskudar Dervish Lodges it focuses on archival documents. Their locations were determined with the land registry records such as the land parcel number, their foundation certificates were presented, and the forms of relations with the state - in order to provide their basic needs such as the appointment of sheikhs; construction, restoration and service - were revealed. This thesis is not a catalog of dervish lodges. It has been tried to approach the phenomenon with an objective and critical eye, staying away from the romantic discourse on both extremes about the lodges, which had an indispensable role in the Ottoman social life. In this context, the lodges which are organized like small-scale non-profit enterprises are examined in terms of administrative, economic, architectural and social aspects, and it has been tried to reach general provisions on their multi-directional relations with the state – focusing specifically on Uskudar lodges. In this context, a typology study has been made on the issue of the appointment of sheikhs, which is the most important issue of the lodges; and an evaluation has been made about the sheikhs who were recently accused of incompetence through their autobiographies. The lodges, which are at the center of the two-way communication between the state and its citizens, and almost an suigeneris institution due to the material-spiritual authority they represent, were always supported by the Ottoman administrators without ignoring their needs, and in return for the support, after a while, they evolved into public-private enterprises – that the differences should be remembered.