Kelam ilmi ve felsefe'nin akıl eleştirisi: Gazali ve Kant örneği

Abstract

Araştırmamız, üzerine yapılan bu araştırma dört bölümden oluşmaktadır. Araştırmanın giriş bölümünde; öncelikle akıl kavramının felsefe tarihindeki yeri ve önemi ardından akıl terminolojisinin Arapça ve diğer dillerdeki anlamı ele alınmıştır. Ayrıca akıl kavramının kelam tarihinde oynamış olduğu rol tarihsel süreç içerisinde ele alınmıştır. Araştırmanın ikinci bölümünde; Gazali'nin hayatı, önemli eserleri hakkında bilgilendirmelere yer verilmiştir. Gazali'nin düşüncesinde akıl kavramı; nazar/teakkul, düşünme/tefekkür ve anlama/fehm'in oluşumu bağlamında duyuların rolü açısından ele alınmış, onun aklî ve irfanî deliller aracılığıyla yakin/kesin bilgiye ulaşmasındaki tecrübesi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ayrıca Gazali'nin nedensellik ve mantık hakkındaki görüşü ve bunlardan her birisinin kesin/yakin bilgiyi elde etmedeki rolleri incelenmiştir. Gazali'nin Mekasıdu'l-Felasife", Mi'yaru'l-İlm Fi Fenni'l-Mantık", "Mihakku'n-Nazar", "Kıstasu'l-Müstakim" ve "el-Mustasfa Min ilmi'l-Usul" adlı eserlerinde mantık ve akaid konusu ele alıp inceleyiş tarzı ele alınıp açıklanmaya çalışılmıştır. Araştırmanın üçüncü bölümünde Kant'ın hayatı, bıraktığı tesirler ve bilgi felsefesi/teorisi bağlamındaki düşünceleri ele alınıp incelenmiştir. Ayrıca Kantın bilgi teorisi ve bilgi konusuyla bağlantılı olarak akıl eleştirisi ele alınmıştır. Kant tarafından "Transendental" olarak isimlendirilen bilginin kesin ya da yakini olarak gerçekleşmesi temelinde bilgi teorisi üzerine durulmuş, "analitik" ve "sentetik" bilgi; "külli/tümel" ve "zorunlu" ölçütler yoluyla, bilginin doğruluğunun ölçütünün Kanta göre nasıl şekillendiği ele alınmıştır. Kant'a göre akıl/vernunft ve zihin/verstand) kavramları, aklın kısımları, mertebeleri, teorik ve pratik aklın sınırları gibi aklın sahip olduğu yetkiler/güç irdelenmiş, pratik ve teorik akıl arasında kurduğu denge ele alınmıştır. Araştırmanın dördüncü bölümünde; Gazali ve Kant'ın görüşlerindeki ortak noktalar ve farklılıklar tartışılmıştır. Her ikisinin düşüncesindeki, varlığın yaratılışı ve teorik aklın Allah'nın varlığına yönelik ortaya koyduğu delillerin denkliği meselesi ele alınmıştır.

This study is based on searching the tool principle that innovates the human thought, which means the principle of reason, Therefore, much of its research focused on defining the mind and its limits, and the ability of mental knowledge to reach the degree of certainty and definitiveness in judgments. Additionally, contemporary Islamic and Western philosophy presented various attempts to understand these issues, the most famous of which was the philosophical experience of Abu Hamid al-Ghazaly and Immanuel Kant, and many studies were concerned with analyzing the philosophy of Imam Abu Hamid al-Ghazaly (505 AH) and the German philosopher Immanuel Kant (1804 AD). Both Al-Ghazaly and Kant tried to present their answers, by explaining the concept of reason and the associated certainty of knowledge in the inferences on the existence of God, the eternity of time, and some moral judgments. And it becomes clear to us - due to the great similarity between the topics, problems, and treatments - that there is a lot of consistency and similarity between Kant's ideas and Al-Ghazaly. It is noteworthy that Kant's criticism of metaphysics - in his transcendental Dialektik- was largely identical to what was stated in Al-Ghazaly's "Incoherence of the Philosophers", just as Al-Ghazaly presented a flexible conception of the formation of the epistemology of the mind and its divisions, ranks and levels of people in it. Additionally, the mind in Kant's definition has multiple meanings according to the multiplicity of contexts in which knowledge is determined.