Çanakkale Boğazı doğusunda arazi kullanımı uygunluğunun yerleşme için değerlendirilmesi

Abstract

Doğal kaynakların merkezinde yer alan ve doğal kaynak potansiyeline yön verici etkiye sahip olan arazi varlığı farklı şekillerde kullanılmaktadır. Ekonomik sektörlerdeki (sanayi, tarım, ulaşım ve enerji kaynakları vb) gelişmeye nüfus artışının da eşlik etmesiyle birlikte öncelikle besin kaynaklarına ve ardından da yerleşme alanlarına duyulan ihtiyaç insanın arazi üzerindeki etkisini ve etkinliğini büyük oranda artırmıştır. Kentlerdeki büyüme, yalnızca nüfus artışını değil aynı zamanda mekansal büyümeyi ve yeni yerleşim alanlarını da kapsayan bir süreçtir. Kentlerde ve yakın çevrelerinde; mekansal analize ve alan kullanım planlamasına yönelik araştırmaların sınırlı olması, bu türdeki araştırmaların uygulama boyutunda dikkate alınmaması geri dönülemez sorunlara neden olmaktadır. Araştırma alanı, Çanakkale Boğazı doğusunda Umurbey Havzası, Sarıçay Havzası ve Kepez Havzası'nı kapsayacak şekilde 1279 km² olarak belirlenmiştir. Doğal çevre bileşenlerini dikkate alarak yerleşime uygunluğun analiz edilmesi ilkesine dayanan araştırmada çok kriterli karar verme analizlerinden analitik hiyerarşi süreci yöntemi kullanılmıştır. Sayısal sonuçların mekanla uyumu önemli bir konudur. Bu amaçla, analitik hiyerarşi sürecini coğrafi bilgi sistemleri ile bütünleştiren bir süreç takip edilmiştir. Yerleşime uygunluk analizi; ana faktör, faktör, alt faktörlerin belirlenmesi ve farklı disiplinlerdeki uzmanlar tarafından bunlara uygunluk ve ağırlık atanması sürecini kapsamaktadır. Araştırma alanının coğrafi yapısına ilişkin veri tabanı coğrafi bilgi sistemleri temelinde oluşturularak farklı süreçlerde kullanılmak üzere düzenlenmiştir. Farklı aşamalar halinde elde edilen ve sentezlenen sonuçlara göre; araştırma alanının tümünde yerleşim açısından uygun alanların oranı %7.2 (91.8 km2), orta derecede uygun olan alanların oranı %12.7 (162.8 km2), az derecede uygun alanların oranı %2.9 (37.3 km2) ve yerleşime uygun olmayan alanların oranı ise %77.2 (987.1 km2) olarak belirlenmiştir. Bu araştırma ile elde edilen alansal verilere dayanan yerleşime uygunluk analizi sonuçlarının ve haritasının, Çanakkale Boğazı doğu kıyıları boyunca gelecekteki yer seçimi sürecinde etkili olması beklenmektedir.

Land asset, which is located at the center of the natural resources and has a collimating effect for natural resources potential, is used in different ways. The development of economical sectors (industry, agriculture, transportation and energy resources etc.) along with the accompanying growth in population, the need of food resources and then the need of the settlement areas have largely increased the activity and the effects of human on the land. The enlargement in the cities does not only include the population growth but also includes the processes of the spatial growth and the new settlement areas. The restricted number of researches for spatial analysis, land use planning and also the disregarding of existing studies in the cities and their surroundings cause irreversible problems. The area of study is determined as 1279 km2 involving the Basin Areas of Umurbey, Sarıçay and Kepez at the east of Dardanelles. Analytical Hierarchy Process (AHP) method of multi-criteria decision-making analysis is used in the research which is based on the principle of analyzing the settlement suitability by taking the natural environment components into account. The compatibility of the numerical results with the space is an important issue. For this purpose, a process is followed which combines the AHP with the Geographical Information Systems (GIS). The analysis of settlement suitability covers the process of determination of main factors, factors, sub factors, assigning weight, and suitability to them by the experts from different disciplines. The data base related to the geographical structure of research area is formed on the basis of GIS and reorganized in order to be used in different processes. According to results obtained and synthesized at different stages, the ratio of the suitable areas in terms of settlement in the whole study area is determined as 7.2 % (91.8 km2), the mid suitable areas as 12.7 % (162.8km2), the less suitable areas as 2.9 % (37.3 km2), and finally the ratio of unsuitable areas is determined as 77.2 % (987.1 km2). The results and maps of settlement suitability analysis which is based on the spatial data obtained with this research, are expected to be effective in the future process of site selection along the east coasts of Dardanelles.