15. yüzyıla ait Şehname tercümesi (Giriş-metin-sözlük)

Abstract

Çalışmamıza konu olan eserin bilinen dört nüshası vardır. Bu nüshalardan TSMK Hazine Kitaplığı bölümünde 1518 demirbaş numarası ile kayıtlı olan nüsha çalışmamıza temel alınmıştır. Hicri 854/1450 tarihinde istinsah edilen bu eserin mütercimi ve müstensihi belli değildir. 328 varaktan oluşan eserde her varakta 25 satır bulunmaktadır. Şehname'nin ikinci nüshası Tsmk Bağdat Kitaplığı bölümünde 284 demirbaş numarası ile kayıtlıdır. Oldukça güzel bir nesihle yazılan bu nüsha düzeltmeler için kullanılmıştır. Çalışmamızın üçüncü nüshası olan İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı Muallim Cevdet Yazmaları, nr. 101 demirbaş numarasıyla kayıtlı nüshanın başı eksiktir ve ciltleme esnasında sayfalar karışmıştır. Bundan dolayı bu nüsha düzeltmeler için kullanılmamıştır. Şehname'nin son nüshası olan dördüncü nüsha ise Avusturya Ulusal Kütüphane'de (Österreichische Nationalbibliothek, Cod. Mixt. 709 Han) bulunmaktadır. Şehname üzerinde yaptığımız çalışma giriş, metin, dizin/sözlük olmak üzere üç bölümdür. Giriş bölümünde Anadolu'da yapılmış Şehname çevirileri, bu çevirilerin nüshaları ile üzerinde yapılan çalışmalar hakkında bilgi verildi. Eserin konusu ve içeriğinden söz edildi, eserin nüshaları tanıtıldı. Metnin kuruluşundan izlenen yol ve sözlük düzeni açıklandı. Metin bölümünde ise Tsmk Hazine Kitaplığı bölümünde 1518 demirbaş numarası ile kayıtlı olan nüshanın transkripsiyonlu metni hazırlandı. Metin kısmı, metnin daha rahat anlaşılabilir olması için noktalama işaretleriyle yeniden düzenlendi ancak metnin yapısını bozacağı endişesi ile paragraf şeklinde düzenlenmedi. Farsça bölüm başlıkları eserin özgün yapısının muhafazası için Arap harfleriyle yazıldı, başka bir tasarrufa gidilmedi. Varak ve satır numaraları parantez içinde gösterildi. Metnin eksik kalan kısımları ya da yanlış yazılan kelimeler Tsmk Bağdat Kitaplığı 284 nühsasından tamamlandı, ve bunlar dipnotla gösterildi. Dizin ve sözlük bölümünde ise metinde geçen tüm kelimeler geçtiği varak ve satır numaraları da gösterilerek alfabetik olarak dizildi, dizin ve sözlük oluşturuldu. Madde ve ara madde, birleşikler deyim ve atasözleri anlamlandırıldı. Kelimelerin sadece bağlamla ilişkili olan anlamları verildi. Metinde geçen kişi ve yer adları da madde başı yapıldı. Tıpkıbasım bölümünde 1b-5a; 150b-155a; 323b-328a arası varaklar örnek olarak konuldu.

The work, which is the subject matter of our study, has four copies. Of these copies, the one registered with the inventory number 1518 in Tsmk Library of Treasury was taken as a basis. The copyist and the translator of this work which copied AH 854/1450 is unknown. There are 25 lines in each page of this work, which consists of 328 pages. The second copy of Shahnameh is registered with the inventory number 284 in TSMK Baghdad Library. This copy which was written with a beautiful naskh was used for corrections. The third copy of Shahnameh, Muallim Cevdet Manuscripts is registered with the inventory number 101 in Istanbul Municipality, Atatürk Library but its first pages are missing and its pages were jumbled during the binding. Therefore, this copy was not used for corrections. The fourth and latest copy of Shahnameh is being preserved at Austrian National Library (Österreichische Nationalbibliothek, Cod. Mixt. 709 Han). Our study on Shahnameh is composed of three parts; introduction, the main text and the index/dictionary. In the introduction part, information about the translations of Shahnameh made in Anatolia and the studies carried out on the copies of these translations was given. The theme and the content of the work were mentioned and the copies were presented. Information about the way in which the text was developed and the order of the dictionary was given. In the main text of our study the transcription of the copy, registered with the inventory number 1518 in Tsmk Library of Treasury, was prepared. The text was rearranged with punctuation marks in order to make the text more intelligible. However, it was not arranged in paragraphs for the fear that it could harm the structure of the text. Persian chapter headings were written in Arabic alphabet in order to preserve the authenticity of the work, and no other changes were made. Page and line numbers were given in parentheses. The missing parts of the text or misspelled words were completed and corrected from the copy 284 from Tsmk Baghdad Library, and these were shown in the footnotes. In the index and dictionary part, all the words in the text were indexed alphabetically with their page and line numbers; the index and dictionary were formed. Meanings of glossary items and sub items, compound words, idioms and proverbs were explained. Meaning of words were explained only contextually. The person and place names mentioned in the text entered to glossary.