2019 BM İGR Işığında Türkiye’nin İnsani Gelişme Düzeyinin Dünya İle Mukayeseli Analizi

Abstract

Makalenin temel amacı, ekonomik büyüme merkezli kalkınma anlayışından insan merkezli gelişme anlayışına doğru gerçekleşen paradigma değişimine Türkiye’nin ne ölçüde uyum sağladığını analiz etmektir. Bu bağlamda, çalışmada, kalkınmanın kavramsal dönüşümü konusunda bir temel oluşturulduktan sonra, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın 2019 İnsani Gelişme Raporunda (İGR) sunulan İnsani Gelişme Endeksi (İGE) ve insani gelişmenin farklı boyutlarını yansıtan diğer endeksler ışığında, Türkiye’nin insani gelişme düzeyi irdelenmektedir. Türkiye’nin İGE ve bu endeksi oluşturan alt bileşenlerin göreceli katkıları ve yıllar itibarıyla değişim süreçleri benzer İGE değerlerine sahip bazı ülke ve ülke gruplarıyla mukayeseli olarak analiz edilmektedir. Türkiye’nin her ne kadar ilk kez 2019 İGR’de ‘çok yüksek insani gelişme’ seviyesine sahip ülkeler kategorisinde yer aldıysa da, esasen yıllardır bu endekse sahip olduğu tespiti yapılmaktadır. Çalışmada, Türkiye’nin 1990-2018 döneminde hızlı bir gelişme sağlamakla birlikte nasıl belli ülke gruplarının gelişme hızlarının gerisinde kaldığı; neden maddi serveti, sağlık ve eğitim fırsatlarına yeterince dönüştüremediği ve yoksulluk, cinsiyet eşitsizliği ve eşitsizliğe uyarlanmış insani gelişme gibi insani gelişmenin temel boyutlarında nasıl performans kayıpları yaşadığı ortaya konulmaktadır. Ayrıca, bu sonuçları etkileyen eğitim, sağlık ve kişi başı milli gelir gibi İGE alt bileşenleri incelenerek, İGE’yi aşağı çeken ve dolayısıyla iyileştirilmesi gereken öncellikli alanlara dikkat çekilmekte ve bu yöndeki politikalara ışık tutulmaktadır.

The main aim of this article is to analyze the extent to which Turkey has adapted to the paradigm shift from economic growth-centered development to human-centered development. In this context, after establishing a basis for conceptual transformation of development in this study, Turkey’s level of human development is examined in light of the Human Development Index (HDI) and other indices reflecting different dimensions of human development presented in the 2019 UNDP Human Development Report (HDR). Turkey’s HDI and its sub-components’ relative contributions and change process are analyzed in comparison with some countries with similar HDI values and country groups. It is determined that although Turkey was first ranked in the category of countries with ‘very high human development’ index in the 2019 HDR, in reality it has been in this category for years. This study reveals how in the 1990-2018 period, Turkey, despite its achievement of rapid development, has lagged in development rates behind certain groups of countries; why it has not been successful enough in transforming material wealth into health and education opportunities; and how it has suffered performance losses in basic human development dimensions, such as poverty, gender inequality and inequality-adapted human development