Tercüme-i Tevârîh-i yezdî : inceleme-metin-sözlük

Abstract

Bu çalışma, XVI. yüzyılda yazılmış bir İslâm Tarihi metni olan Tercüme-i Tevârîh-i Yezdî adlı yazma eseri konu almaktadır. Eser 273 varak 20 satır olup harekesiz talikle yazılmıştır. Tercüme-i Tevârîh-i Yezdî Hz. Muhammed'in doğumundan başlayıp Abbasi halifelerinden Muktedir Billah'a kadar olan İslâm Tarihi'ni konu edinir. Tercüme-i Tevârîh-i Yezdî, XVI. yüzyıl söz varlığı ve dil özellikleri açısından Türk Dili araştırmacıları için zengin bir malzeme oluşturmaktadır. Özellikle söz varlığındaki özel kullanıma sahip ifadelerin, deyimlerin ve atasözlerinin çeşitliliği, eseri, önemli malzemeler sunan değerli bir metin kılmaktadır. Tercüme-i Tevârîh-i Yezdî üzerine yaptığımız çalışmanın amacı; metnin fonetik, morfolojik özelliklerini ve söz varlığını ortaya koyarak alan araştırmacılarına 16. yüzyıl dil özellikleri açısından fikir sunmaya çalışmaktır. Çalışmamız giriş, dil incelemesi, metin, sözlük ve özel adlar dizini bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde; bu çalışmaya konu olan Tercüme-i Tevârîh-i Yezdî adlı yazma eseri tanıtıcı nitelikte eserin konusu, yazarı, özellikleri ve önemiyle ilgili bilgiler verilmiştir. Dil incelemesi bölümünde tam bir dil incelemesi yapılmamış, Türkiye Türkçesine göre farklılık gösteren yapılar üzerinde durulmuştur. Bu bölüm; yazım özellikleri, ses bilgisi ve yapı bilgisi başlıkları altında toplanmıştır. Yazım kısmında, ünlü ve ünsüzlerin yazımları metinden verilen yazım örnekleriyle incelenmiştir. Ses bilgisi başlığı altında metinde tespit edilen ses olayları ve ünlü uyumları ele alınmıştır. Yapı bilgisinde ad durum ekleri, iyelik ekleri, türetme ekleri, zamirler, sıfatlar, zarflar, bağlaçlar, edatlar, ünlemler, fiil çatıları, birleşik fiiller, fiil çekimi ve fiilimsiler incelenmiştir. Metin kısmında eserin çeviri yazısı yapılmıştır. Sözlük kısmında metinde geçen bütün sözcükler, madde başı olarak alınmış ve metindeki kullanımları bağlamında anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Sözlük, toplam 3847 madde başı sözcük içerir. Her anlam için geçtiği yer ve satır numaraları kaydedilmiştir. Her sözcüğün kökeni tespit edilmeye çalışılmış, kökeni belirlenenlerin yanına köken bilgisi kısaltma yoluyla verilmiştir. Metnimizde anlamı bulunamadığı için kökenleri belirtilmeyen sözcükler dışında 1923 Türkçe, 1324 Arapça, 405 Farsça, 5 Yunanca, 2 Rumca; 1 İtalyanca; 1 Fransızca ve 39 Arapça-Farsça, 92 Arapça-Türkçe, 2 Arapça-Farsça-Türkçe sözcük; 47 Farsça-Türkçe, 5 Farsça- Arapça, 1 Farsça-Arapça-Türkçe sözcük tespit edilmiştir ve yaklaşık 2700 künyeden oluşan bir özel adlar dizini hazırlanmıştır.

This study is about a manuscript named Tercüme-i Tevarih-i Yezdî which is an Islamic History text was written in the 16th century. The manuscript is 273 pages, 20 lines long and is written in Talik, without any vowel mark. Tercüme-i Tevarih-i Yezdi is about the Islamic History from the birth of Prophet Muhammad to Al-Muqtadir Billah from Abbasid caliphs. Tercüme-i Tevarih-i Yezdi is great source for lexicology and idiomatic information for people who are interested for researching Turkish Language. Especially for lexicolog, special used terms, proverbs, expressions. Therefore, the work is very important for Turqologists in terms of the lexicology and the language properties of this period. Especially in lexicology, it is a valuable work exhibiting the expressions, idioms and proverbs with special uses integrated with the public language. The aim of the study we have worked on is to help the researchers who are interested in this field by putting forward the lexicology and the properties of the language in 16th century. Thesis begins the language properties, the text and the glossary. The first section provides infrmation about Yazde and his work - Tercüme-i Tevarih-i Yezdi-, its subject, features and importance in detail. Investigation of the language; based on the differences in the text compared to today's language properties. The language properties were investigated under the titles of orthography, phonology and form. In the orthography section, the writing of vowels and consonants was tried to identify with examples. Under the title of phonology, sound changes and vowel harmony were investigated. The sound changes were investigated with regard to Turkish language used in Turkey. In terms of form, the forms which are different from Turkish language used in Turkey were discoursed, the ones that differ phonetically were tried to exemplify. In the text section, the text was translated with a transcription. In the glossary section, all the words included in the text which were taken as lexial entry and tried to explain in the context of their uses in the text. The glossary includes 30702 headwords in total. For each meaning, the locations in the text and line numbers were written down. The origins of each word were tried to identify and marked with abbreviations. Apart from the words origins of which we couldn't identify, 1923 Turkish, 1324 Arabic, 405 Persian, 5 Greek, 2 Modern Greek words; 1 Italian; 1 French word and 39 Arabic-Persian, 92 Arabic-Turkish words, 2 Arabic-Persian-Turkish word; 47 Persian-Turkish words, 5 Persian-Arabic word, 1 Persian-Arabic-Turkish words were identified and it was tried to form a group of proper nouns of around 2700 words.