On Altıncı Asırda Bir Şehir Övgüsü: Budin

Abstract

Divan edebiyatında şehr-engiz, bilâdiye (belde-nâme), tarifnâme, şehir mersiyesi, mesâir, sâhil-nâme, şehir tasvirlerinin yapıldığı gazel ve kasideler gibi şehir konusunu işleyen birçok tür gelişmiş; ancak bunların içinde şehr-engizler hepsinden çok yaygınlık kazanmıştır. Edebiyatımızda bunların dışında, özel olarak adlandırılmayan, ancak şehirleri konu alan başka şiirler de vardır. İçerikleri dikkate alındığında bu şiirlerin saydığımız türlerle önemli benzerliklerinin olduğu görülmektedir. 16. asırda yaşayan Vücûdî’nin Şâhid-i Ma‘nâ adlı mesnevisinde Budin şehrinin tasvir edildiği “Der-Vasf-ı Budun” başlıklı bölüm bu türden şiirlere örnek teşkil etmektedir. Vücûdî, Şâhid-i Ma‘nâ’yı 1594’te bizzat katıldığı Yanıkkale’nin fethinin hemen akabinde yazmış; dinî-tasavvufî didaktik bir mesnevi olan eserine fetihten sonra kışı geçirmek için gittiği Budin’i anlatan bir de bölüm eklemiştir. 42 beyitlik bu bölümde kaplıca-hamamlarıyla tanınan Budin’in havuzları, kalesi, bağları, Tuna Nehri, Peşte bölgesi gibi öne çıkan yerleri övülerek tasvir edilmiştir. Bir şehrin öne çıkan güzellikleri anlatıldığı için söz konusu bölüm her ne kadar “şehr-engiz” başlığını taşımasa da içerik olarak şehr-engiz özelliği göstermektedir. Çalışmamızda Şâhid-i Ma‘nâ’nın “Der-Vasf-ı Budun” başlıklı bölümünün tenkitli metniyle muhteva ve şekil hususiyetleri hakkında bilgiler verilmiştir.

Diwan Literature incorporates many genres such as shehrengizes, biladiyyes, tarifnames, urban elegies, mesairs, sahilnames and eulogies (kasides) and gazels featuring urban descriptions, but shehrengizes are the most common of all. In Turkish literature, there are some other city poems other than these, but they have not been lexicalized. Content analyses would reveal that these unnamed poems are greatly similar to the poems mentioned above. In Şâhid-i Ma‘nâ, a masnavi by Vücûdî, who lived in the 16th century, the section entitled “Der-Vasf-ı Budun”, which describes the Budin (Buda) city, is an example of such poems. Vücûdî wrote Şâhid-i Ma‘nâ right after the conquest of Yanıkkale (Gyor) in 1594, which he participated in, and added a section on Budin to his religious-sufi didactic masnavi, where he spent the winter after the conquest. This section of 42 couplets depicts the prominent sites, such as pools, the castle, vineyards, the Danube and the Peşte (Pest) region of Budin, which was famous for its spas and hammams. Even if this part is not called “shehrengiz”, it exhibits the contentual characteristics of a shehrengiz since it depicts and foregrounds the beauties of a city. Our study is intended to provide some contentual and formal information on Şâhid-i Ma‘nâ’s section titled “Der-Vasf-ı Budun” along with the related critical remarks.