Muvakkit Mustafa-Tuhfetü’z-Zaman : (inceleme-metin-dizin)

Abstract

Bu çalışma XVI. yüzyılda yaşamış önemli coğrafyacı ve muvakkitlerden birisi olan Muvakkit Mustafa’nın (ö. 1571) Tuhfetü’z-zaman ve Haridetü’l-avan adlı eserinin bir incelemesidir. Coğrafya, astonomi ve kozmografya gibi konuları içeren eserin altı nüshası vardır. Bu nüshalardan sadece birisinde 954/1547 tarihi bulunmaktadır. Çalışma için en eski olduğu düşünülen ve birbirlerinin eksikliklerini giderebileceği düşünülen nüshalar belirlenmiştir. Bu nüshalar okunarak bir edisyon kritiği hazırlanmıştır. Metnin incelemesi oluşturulan bu ortak metin üzerinden yapılmıştır. Çalışma dil incelemesi, metin ve dizin olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde yazar ve eserleri hakkında bilgi verildikten sonra üzerinde çalışılan metnin özellikleri açıklanmıştır. Dil incelemesi söz dizimi konusu hariç yazım, ses bilgisi ve yapı bilgisini içermektedir. Metin bazı özel sözcükler dışında harekesiz yazıldığı için bir sözcüğün yazımında çoğunlukla dönem özellikleri esas alınmıştır. Özellikle “b, m, p, v” ünsüzlerinin yuvarlaklaştırıcı etkisi dikkate alınarak “altun, demür, yavuz” gibi sözcükler yuvarlak okunmuştur. Ses olaylarında en çok karşılaşılan durum ötümlüleşmedir. Söz başı ù / d durumu değişkendir. aùa, ada, ùal, dal gibi. Metin bölümünde üç nüshanın birleştirilmesinden oluşturulan metnin çeviri yazısı verilmiştir. Çalışmada sağlıklı bir metin ve inceleme oluşturabilmek adına bu üç nüsha karşılaştırılarak ortak bir metin oluşturulmuştur. Dizin bölümü ise Genel Adlar ve Özel Adlar Dizini olmak üzere iki başlıkta incelenmiştir. Genel Adlar Dizini’nde metinde geçen bütün sözcükler madde başı olarak alınmış ve metinde kullanımlarına göre anlamlandırılmıştır. Her anlam için geçtiği yer ve sayfa numarası belirtilmiştir. Tam okunamayan ya da okunuşundan emin olunamayan sözcükler soru işaretiyle gösterilmiştir. Söz varlığı bakımından incelendiğinde metnin deyim kullanımı yönünde oldukça zengin olduğu görülmektedir.