Anadolu’da Moğol etkileri (13.-15. Yüzyıllar)

Abstract

Moğol İmparatorluğu 1206’da Cengiz Han tarafından kurulmasının ardından fetihlerle genişlemeye başlamış ve 1243 yılında Anadolu’yu hâkimiyeti altına almıştır. Siyasî istikrarsızlıklarla ve baskılarla hatırlanan bu dönemde Moğollar Anadolu’da devlet teşkilatı ve kültür alanlarında bazı etkiler de bırakmışlardır. Devlet teşkilatında, orduda, hukukta ve maliyede Moğol etkileri görülmüş, Moğollardan bazı unvanlar alınmıştır. Yeme-içme, mitoloji, inançlar, takvim, sanat-mimari, askerî donanım gibi alanlarda Anadolu’da izler bırakan Moğolların dilinden Anadolu Türkçesine bazı kelimeler geçmiş ve Moğollarda görülen çeşitli kişi adları da Türkler arasında kullanılmıştır. Anadolu’nun çeşitli yerleşim yerlerinde Moğollar inşa faaliyetlerinde bulundukları ya da mevcut yapıları tamir ettirdikleri gibi Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde Moğollardan kalma yer adlarına da rastlanılmaktadır. Moğolların Anadolu’ya taşıdıkları idarî terimlerin, unvanların, adların ve kelime varlığının bir kısmının ise Göktürkler, Uygurlar ve Karahanlılar gibi daha eski Türk devletlerinden ve topluluklarından alındığı görülmektedir. Bu sayede 13.-15. yüzyıllarda Anadolu’da Moğolların etkisiyle bir “Türk Rönesansı” yaşanmış, Anadolu’daki Türklerin unutmuş oldukları bazı kavramlar ve uygulamalar da yeniden canlandırılmıştır.

Following its foundation by Genghis Khan in 1206, the Mongol Empire started to expand by conquests and it brought Anatolia under its rule in the year 1243. During this period remembered with political instability and oppression, the Mongols also left some influences in state organization and culture in Anatolia. Mongol influences existed in state organization, military, law and finance, while some titles were borrowed from the Mongols. Several personal names used by the Mongols were used among the Turks and a certain amount of vocabulary was loaned in Anatolian Turkish from the language of the Mongols, who also left their traces in Anatolia in areas such as food and beverage, mythology, beliefs, calendar, arts, architecture and military equipment. The Mongols constructed new buildings or repaired existing ones in several parts of Anatolia, where some toponyms from the Mongols still exist. It can also be observed that a part of the administrative terms, titles, names and vocabulary carried to Anatolia by the Mongols were borrowed from earlier Turkic empires and peoples such as the Gokturks, Uyghurs and Qarakhanids. In this way, a “Turkic Renaissance” occurred in Anatolia during the 13th-15th centuries from the influences of the Mongols, while some concepts and practices forgotten by Anatolian Turks were revitalized.